Oudewater in oude plaatjes
Deel 3

E.C.Rahms 1823-1907 een zelfportret

Rahms heeft een schat achtergelaten in de vorm van foto's en tekeningen van het stadje in de negentiende-eeuwse stoffering. Het stadje compleet met poorten en wallen en stadsmuren. Het kleine stadje was in de negentiende eeuw een waar eldorado voor kunstenaars  als Springer, Weissenbruch, Kars en Greive. Met de vele zeventiende-eeuwse huizen en gevels. Rahms huwde in 1850 met Johanna Maria Cornelia Buys uit Oudewater, en in 1854 vertrokken zij beide naar Oudewater om hun intrek te nemen in een bakkerij in de Leeuweringenstraat. Maar boven de bakkerij wordt een atelier ingericht waar hij een onnoemelijk aantal foto's, tekeningen, etsen en schilderijen zou maken.

De familie Rahms en Buys, met in het midden E.C. Rahms. Foto gemaakt rond 1875.

De bakkerij aan de Leeuweringenstraat van de heer E.C. Rahms op een door de heer E.C. Rahms genomen foto.

De Gouden Harp Leeuweringerstraat 23 in de huidige staat. Foto Hans van Dijk 2021

Nogmaals de bakkerij aan de Leeuweringenstraat van de heer E.C. Rahms, iedereen liep uit bij het maken van foto's

Een foto van de heer E.C. Rahms gemaakt op 16 januari 1867 na een sneeuwstorm in de Leeuweringenstraat voor zijn deur  van 'In de gouden harp'.

Foto van de heer E.C. Rahms van de Leeuweringenstraat na een sneeuwstorm in 1866.

Cornelis Springer werd op 25 mei 1817 in Amsterdam geboren als vierde zoon van de aannemer Willem Springer en diens echtgenote Maria Elizabeth Doezen. Na de lagere school ging hij in de leer bij de huis-en rijtuigschilder A. de Wit. In de avonduren  kreeg de jonge Cornelis van zijn oudste broer Hendrik , een architect, les in bouwkundig tekenen. Later werd Cornelis ingeschreven op de tekenschool, daar maakte hij snelle vorderingen zodat een landschapstudie bij Osdorp uit 1834 werd toegelaten op de in dat jaar te Amsterdam gehouden Tentoonstelling van Werken van Levende Meesters. In 1825 ging Springer in de leer bij Kaspar Karssen, een stadsgezichtenschilder die veel aanzien genoot. De invloed van Karssen is onmiskenbaar, nauwkeurig uitgevoerde stadsgezichten, waarin de figuren soms opvallen door hun nietigheid ten opzichten van de imposante gotische bouwwerken. Op reis vond Springer de motieven die hij zocht voor zijn werken, kastelen, imposante gotische kerken en ruïnes. Tot aan het begin van 1850 schilderde Springer half gefantaseerde stadsgezichten, zij het dat hij ze in de loop der jaren duidelijk anders ging arrangeren. Rond 1850 stopte Springer vrijwel met het schilderen van fantasiecomposities. Vanaf dat moment kwamen naast Amsterdam ook andere steden en dorpen aan bod. Een aantal prachtige werken heeft hij in die tijd in Oudewater gemaakt.

Gezicht op de Marktbrug te Oudewater bij zomer in het midden van de 17de eeuw. (1883)

Een straat te Oudewater. (1856)

De Havengracht te Oudewater. (1876) Vrijwel zoals het er vandaag nog uitziet!

Cornelis Springer (1859) Gezicht op de Stadstoren

Cornelis Springer gezicht op de Wijdstraat (1878)

Een foto van de Wijdstraat in 1868 door E.C. Rahms

Visbrug met stadhuis Cornelis Springer

De witte huisjes van Henk van Leeuwen 

Henk van Leeuwen (1890 - 1972) was een echte Ouderwaterse kunstschilder, hoewel niet geboren in Oudewater maar wel opgegroeid in het kleine stadje. De witte huisjes aan de sluis naar de Lange Linschoten waren een geliefd onderwerp voor veel schilders. Helaas is bij een restauratie in de jaren 80 de witte pleisterlaag verdwenen.

Fraaie oude foto van de witte huisjes, waarschijnlijk rond 1920. Vervoer over water was nog heel gewoon in die tijd gezien het mooie scheepje. 

De witte huisjes zoveel jaren later, jammer genoeg is het aanzicht niet alleen verknoeid doordat de witte pleisterlaag niet meer aanwezig is, maar ook door het schuurtje of tuinhuisje dat voor het pand is gebouwd. De welstandscommissie heeft niet goed opgelet!    augustus 2016 foto HvD

Kaart uit rond 1955, hierop komt het schilderachtige van de 'witte huisjes' goed tot uitdrukking.

Foto van E.C. Rahms met sluis naar de Linschoten.

Amsterdamse Veer voorjaar 2017 foto HvD

Het sluisje aan het Amsterdamse Veer, dit was de plek waar tot ongeveer 1850 de trekschuit naar Amsterdam vertrok. Twee keer per week was het mogelijk om met de trekschuit naar Amsterdam te reizen, een reis van ongeveer een dag! 

Opmerkelijk schilderij in de stijl van de Haagse school van de sluisbrug aan het Amsterdamse Veer door Johan Hendrik Kaemmerer (1894-1979)

Schilderij van Henk van Leeuwen van de brug over de Linschoten, over deze brug liep de aardewal die deel uitmaakte van de verdedigingswerken rond Oudewater.

Schilderij van Ype Wenning van de korenmolen 'De Hoop' aan de Molenwal.

Schilderij vervaardigd door Karel Klinkenberg (1852 - 1924) IJsselkade met gezicht op de ophaalbrug.

De heer E.C. Rahms maakte deze foto van de IJsselkade rond 1880.

Bijna op de plek van het schilderij in 2017 Foto HvD

Fotokaart uit rond 1960 met een kopra schip met hoge deklast dat aan het lossen is bij de fabriek van Brinkers.

Vooroorlogse foto vanaf de kant van het Helletje van de toren en kerk, goedzichtbaar is het door Gerard Both gegoten carillon, in 1943 door de bezetter uit de toren verwijderd en hoewel nooit naar Duitsland vervoerd niet opnieuw in de carillon koepel opgehangen, in 1950 vervangen door een modern carillon. Tot de restauratie in de jaren 60 van de vorige eeuw zag de kerk er zo uit met bepleisterde muren. Ook zichtbaar is het aanbouwtje aan de kerk waar de vuurstoven en het kolenvuur zich bevond.

Een foto van E.C. Rahms uit 1875 van een baggermachine gebouwd door de Machinefabriek de Hollandsche IJssel

De scheepswerf van de firma Stofberg, in 1919 opgeheven.

Nog een door de heer E.C. Rahms genomen foto van de scheepswerf  van de firma Stofberg, rond 1875.

Gezicht op de scheepswerf van de andere zijde van de IJssel gefotografeerd door de heer E.C. Rahms  

Nogmaals de toren de IJsselkade scheepswerf en de ophaalbrug over de IJssel  gemaakt door de firma Cosijn uit Gouda in 1860.

Nogmaals een gezicht op de Machine Fabriek de Hollandse IJssel.

Een foto van de IJssel met de toren rond 1970, goed zichtbaar is het kopra schip met hoge deklast. Foto HvD

Foto waarschijnlijk genomen rond 1920, de IJsselkade met kerk en toren en zichtbaar is een Tjalk en aan de overkant van de IJssel de toenmalige olieslagerij van H.W. Verloop & Co later Brinkers. 

Ingekleurde kaart van de IJsselkade rond 1920

Een foto uit 1967, op de voorgrond de tjalk van schipper Kuik en daarachter de Alwil waar Wessel en Paul Kuik nog jaren lang kopra mee naar Oudewater gevaren hebben. Op de voorgrond de bedrijfshallen van Machinefabriek de Hollandsche IJssel.

Bijna op de dezelfde plek, maar 50 jaar later. Geen beroepsvaart meer op de Hollandse IJssel, maar nog wel de loods van de Machinefabriek.  Foto HvD.

Haast het zelfde punt als op het schilderij van Springer, dit is een foto van E.C. Rahms. Goed zichtbaar is het oude kosterhuis dat met de laatste restauratie van de kerk in de jaren 60 van de vorige eeuw is afgebroken. Een deel van de kerk maakte deel uit van deze woning.

Gezicht naar de kerk te Oudewater. van de kunstschilder Springer (1876) Een schilderij gemaakt vrijwel zonder fantasie, goed zichtbaar is de gevel van "vrede is rijkdom" waar later de Oudewaterse kunstschilder Joosten zijn winkel had. Ook goed zichtbaar zijn de huisjes in het Helletje.

Een foto waarschijnlijk rond 1930 van de kerk en toren, geeft een goede indruk hoe de kerk eruit zag voor de restauratie in de jaren 60 van de vorige eeuw, bepleisterde muren, niet bepaalt een fraai uiterlijk! Wel schilderachtig! Ook zichtbaar is dat de auto ook intreden gedaan heeft, maar ook het maken van een foto is nog bijzonder, een aantal mensen poseren er nog voor.

We slaan heel veel tijd over met een foto hoe het er vandaag de dag in 2017 eruit ziet, gelukkig zonder auto's! Foto HvD

Wijdstraat 25 De Bonte Koe Foto HvD november 2022.

Een opmerkelijk pand aan de Wijdstraat is de Bonte Koe uit 1587. In de tijd dat ik in Oudewater woonde was er een sigaretten en snoepwinkel in gevestigd. Ik deed daar mijn eerste zelfstandige aankopen. Volgens de verhalen over het pand was in de 18e eeuw een schipperslogement en een huis van plezier in gevestigd. Rond 1970 is het pand achter Wijdstraat 25 een deel gemaakt. Rond 1990 werd het pand een restaurant 'Rendez-vous de Bontekoe' in 2014 heb ik hier mijn verjaardag gevierd. Nu (2022) is het een woonhuis.

Het Helletje op een foto van E.C. Rahms uit 1877. Vrijwel niet veranderd, maar wel veel netter!

Het zelfde plekje bijna 140 jaar later! Foto HvD

Gezicht op de IJsselkade, het stoombootje op de voorgrond onderhield een passagiersdienst op Gouda. Het werd "De Klomp" genoemd en was eigendom van de rederij "Estafette" van de heer J.A.Montijn. Een foto van E.C. Rahms.

De barakken een foto van E.C. Rahms.

Fotokaart van de IJsselkade gemaakt in de eerste oorlogsjaren, bomen hebben voor de verduistering witte banden en het bovenhuis aan het Helletje/IJsselkade ziet er nog nieuw uit. Er is weinig scheepvaart te zien op deze foto, doordat de aanvoer van kopra uit de haven van Rotterdam stil ligt. Wel een mooi zicht op de twee losinstallaties van graanhandel Six en de fabriek van Brinkers. 

Fotokaart gemaakt rond 1970, zichtbaar de graanschepen van graanhandelaar Six, en nog net de achterkant van de klipperaak van de toenmalige brugwachter.

IJssel met toren 5 augustus 2016 foto HvD

Wijdstraat huis 'De Ark' met gevelsteen "ALST GODT behaecht Beter beniit dan beclaecht-1615" gevel is zichtbaar op het schilderij  van Cornelis Springer.

Kaart uit rond 1920 van de Ark

IJsselkade augustus 2016 foto HvD

IJsselkade met het huis met het trapje dat een rol speelde in het boek van Herman de Man 'De eenzame' geschreven in 1923, waarin een Joods meisje voorkomt, Vrouke de Lieme, een koopmansdochter uit Woerden. Op haar wordt de hoofdpersoon uit de roman, Hubert Montijn, verliefd. Hij vertelt haar over het nieuwe testament maar tot een bekering komt het niet. Vrouke sterft jong en haar begrafenis volgens de Joodse gebruiken, 'dwars door het polderland naar de Joodse begraafplaats in Woerden', is door Herman de Man liefdevol beschreven.

Herman de Man werd geboren in Woerden op 11 juli 1898 aan de Rijnstraat, Salomon Herman Hamburger was zijn eigenlijke naam. Werd thuis Sally genoemd, en was eigenlijk voorbestemd als derde kind van joodse ouders voor een naamloos leven. Maar het dromerige jongetje werd een bekende schrijver van streekromans die meestal afspeelde in het groene hart van Zuid-Holland en Utrecht. Het meest bekende boek van Herman de Man was 'Het Wassende Water', maar ook 'Heilig Pietje de Booy' een boek wat zich in en rond Oudewater afspeelt. Zijn verhalen ademen de sfeer die hij ongetwijfeld in en rond Oudewater heeft opgedaan, ook zijn scheepvaart verhalen waar de sfeer van de IJsselkade direct herkenbaar is, 'Scheepswerf de Kroonprinses ' en 'Kapitein Aart Luteyn'. Hij was twaalf toen hij met het gezin Hamburger in Oudewater kwam wonen, hij was stil maar intelligent en ambitieus. De enige opleiding was de lagere school, in Oudewater bezocht hij samen met zijn vader de boerenhoeven met de handel in manufacturen en textiel. Zo heeft hij het leven op de boerenhoeven kennen, de stugge bewoners van het Hollandse polderland. De romans, vaak vol met streektaal staan bol van moeizaam bedwongen boerendriften, wilde vrijpartijen aan de slootkant, wroeging en verzwegen gedachten. Op de katholieke begraafplaats in Oudewater is Herman de Man in 1946 begraven. Hij was omgekomen bij een vliegtuig ongeluk, was toen al een ongelukkig mens doordat hoewel hij zelf de Jodenvervolging ontkomen was zijn vrouw en bijna al zijn kinderen verloren was door de Jodenvervolging.  

Het Oudewater van Herman de Man bestaat niet meer, met de kaasmarkt op de Markt, de drukte van de beurtvaart en Bargedienst op de IJsselkade, maar op een mooie zomeravond met een beetje fantasie op de IJsselkade is het voor te stellen hoe het was in zijn tijd, de lucht van teer en de geluiden van de schippers en handelaren en de geluiden van de scheepsmotoren.